Uzupełnienie składu sędziowskiego Sądu Najwyższego wywołało debatę nad kondycją wymiaru sprawiedliwości w Lesotho. Wybór siedmiu z jedenastu sędziów orzekających w Sądzie Najwyższym jest niewątpliwie samo w sobie kwestią o istotnym znaczeniu dla państwa, ale dodatkowo obnaża wadliwe mechanizmy rządzące mianowaniem sędziów i problemy z jakim boryka się wymiar sprawiedliwości. Mianowicie, w grudniu 2020 r. król Letsie III odmówił powołania kandydatów na sędziów Sądu Najwyższego z powodu nieprawidłowości związanych z procesem ich wyłaniania. Później pogląd ten podzieliła również Izba Konstytucyjna Sądu Najwyższego. Proces obsadzenia stanowisk w Sądzie Najwyższym rozpoczął się na nowo w lutym 2021 r. Jednak już trzy miesiące później został on zawieszony z powodu braku wystarczających środków finansowych do jego przeprowadzenia.Niezależnie od zakończenia wspomnianej procedury sytuację tę należy oceniać jako bezprecedensową w historii Lesotho. Pierwszy raz procedura wyłaniania kandydatów do jednego z najważniejszych sądów w kraju miała mieć charakter w pełni transparentny i opierać się na przesłankach merytorycznych, a nie politycznych. W Lesotho Sąd Najwyższy ustępuje ważności jedynie Sądowi Apelacyjnemu. W strukturze sądownictwa wyróżnić należy obok nich jeszcze sądy i trybunały niższego szczebla. Sąd Najwyższy rozstrzyga w sprawach karnych i cywilnych. Jest także sądem odwoławczym od wyroków zapadłych w sądach niższej instancji. Od 2000 r. sprawuje sądową kontrolę konstytucyjności prawa. W jego skład wchodzi prezes oraz sędziowie, których liczba nie została sprecyzowana na gruncie ustawy zasadniczej z 1993 r., a jedynie wskazana na poziomie ustawowym. Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego powołuje król po zasięgnięciu opinii premiera (przy obsadzaniu stanowiska Prezesa Sądu Najwyższego) lub Komisji ds. Wymiaru Sprawiedliwości (w przypadku pozostałych sędziów).Dotychczas do Sądu Najwyższego wybierani byli sędziowie o krótkim i ograniczonym doświadczeniu zawodowym z pominięciem przedstawicieli innych zawodów prawniczych oraz profesorów prawa. Brak wymaganych kompetencji i doświadczenia istotnie wpływał na późniejszą jakość orzeczeń Sądu Najwyższego, co było przedmiotem krytyki, w tym również tej płynącej ze strony niezależnych ekspertów oraz sędziów Sądu Apelacyjnego.Trzeba zaznaczyć, iż obsadzanie najważniejszych stanowisk sędziowskich w Lesotho jest istotnie uzależnione od woli egzekutywy. Trudno zaprzeczyć istnieniu więzi pomiędzy politykami a sędziami, a ta niechybnie prowadzi do erozji wymiaru sprawiedliwości. Stawia to również pod znakiem zapytania niezależność sądownictwa i niezawisłość sędziów w Lesotho. Z drugiej jednak strony opisane próby uniezależnienia sądownictwa od sił politycznych i oparcie jego funkcjonowania na przesłankach merytorycznych dają nadzieję na stopniowe uzdrowienie sytuacji w jakiej znajduje się ten kraj. Wpisuje się także w proces rewizji konstytucji Lesotho, która mimo że przyjęta w 1993 r. wykazuje wiele cech typowych dla myślenia o kształcie państwa doby kolonializmu.KomentarzOd momentu uzyskania niepodległości od Wielkiej Brytanii w 1966 r. Lesotho znajduje się w stanie permanentnej niestabilności politycznej, która przejawia się w zamachach stanu, buntach, sporach wyborczych, przymusowych wygnaniach przeciwników politycznych i zabójstwach. To niewielkie państwo położone w Afryce południowej zmaga się również z wieloma problemami natury społecznej– dość wspomnieć iż ponad połowa mieszkańców kraju żyje poniżej granicy ubóstwa, a oczekiwana długość życia jest jedną z najniższych na świecie. Wpływ na to ma fakt, iż prawie co czwarty mieszkaniec kraju jest zakażony HIV. Ten krytyczny stan państwa pogarszają dodatkowo trudna sytuacja gospodarcza, wszechobecna korupcja i wysokie wskaźniki przestępczości.W Lesotho trwają prace nad zmianą konstytucji, a pośrednio również zreformowaniem wymiaru sprawiedliwości. Kluczowe znaczenie ma tu uwolnienie władzy sądowniczej spod nacisków ze strony władzy wykonawczej, w tym zwłaszcza w zakresie obsadzania stanowisk sędziowskich. Wymiar sprawiedliwości wymaga przede wszystkim dofinansowania, a także zmiany sposobu zarządzania. Sędziowie nie są godziwie wynagradzani, ich morale są niskie, narzekają na braki w zakresie infrastruktury oraz kierownictwa. Kontrowersje budzi szczególnie mocne upolitycznienie wyboru Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesa Sądu Apelacyjnego. Kwestią wymagającą pilnej ingerencji jest również przewlekłość postępowania sądowego. Nagminnym zjawiskiem jest nieprzestrzeganie prawnego obowiązku szybkiego rozpatrzenia sprawy, co często jest skorelowane z naruszeniem prawa jednostki do sądu i do procesu w rozsądnym terminie.Wydaje się, że zaklęty krąg problemów Lesotho może zostać przerwany przy udziale organów wymiaru sprawiedliwości. Sprawnie funkcjonujący system sądownictwa pozwoli na zniwelowanie powszechnego poczucia bezkarności, a przez to również na obniżenie wskaźników przestępczości i przemocy domowej. Opisany mechanizm obsadzania stanowisk w Sądzie Najwyższym, a także wcześniejsza odważna decyzja sądów o postawienie w stan oskarżenia byłego premiera kraju Thomasa Thabane za zabójstwo żony, mogą stanowić zaczyn pełnej niezależności władzy sądowniczej i wyznaczyć pożądany kierunek dla przyszłości demokracji w Lesotho. By tak się stało konieczne jest oparcie ustroju państwa na realnym rozdziale władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej. W obecnym kształcie ustrojowym premier dzierży niemalże absolutną władzę w państwie, a posiadane uprawnienia wykorzystuje do instrumentalnego sterowania armią czy wpływania na inne organy państwowe. Na władzy sądowniczej spoczywa obowiązek stabilizacji sytuacji w państwie poprzez stanie na straży przestrzegania prawa, w tym zwłaszcza praw i wolności jednostki.
